Cuộc khủng hoảng Thạch Anh: Cách đồng hồ Quartz đánh bại Thụy Sĩ và thay đổi ngành mãi mãi 1970-1983

Khủng hoảng bắt nguồn từ khi Seiko ra mắt đồng hồ quartz đầu tiên năm 1969, khiến Thụy Sĩ mất 70% thị phần. Hậu quả: 70.000 việc làm biến mất, nhưng điều đó chính là "chất xúc tác" dẫn đến sự ra đời của Swatch Group năm 1983 - gã khổng lồ trong ngành đồng hồ ngày nay.

Nếu bạn yêu đồng hồ cơ hay quartz hiện đại, bài viết này sẽ giải mã nguyên nhân, tác động và bài học năm 2025, dựa trên dữ liệu từ Seiko Archives, Swatch Group Reports và sách "Watchmaking" của George Daniels.

1. Ngành đồng hồ trước cuộc khủng hoảng: Thời hoàng kim của cơ khí

Trước những năm 1970, đồng hồ là biểu tượng xa xỉ, chủ yếu cơ học với bộ máy phức tạp thủ công. Thụy Sĩ thống trị 95% thị trường toàn cầu, sản xuất 29 triệu chiếc/năm (dữ liệu FH 1960), nhờ di sản từ thế kỷ 16 và trung lập trong Thế chiến II.

Các "nhà chế tác" nhỏ lẻ (manufactures) như Rolex, Omega và Patek Philippe tạo việc làm cho 90.000 lao động, tập trung vào độ chính xác và thiết kế tinh xảo.

• Thụy Sĩ: Đỉnh cao với Rolex Oyster Perpetual (1926) chống nước, Omega Speedmaster (NASA chọn 1965). Xuất khẩu sang Mỹ chiếm 50% doanh thu.
• Đức: Phục hồi sau WWII (Thế chiến 2), Schwarzwald (Rừng Đen) sản xuất đồng hồ giá rẻ (Junghans, Sinn), Glashütte tập trung cao cấp.
• Nhật Bản: Bắt đầu muộn, từ 700.000 chiếc/năm 1946 lên 1,7 triệu năm 1961 nhờ nhập máy Thụy Sĩ. Seiko và Citizen học hỏi, ra mắt tự động đầu tiên 1955.
• Mỹ: Bulova và Hamilton dẫn đầu tuning fork (Accutron 1960, sai số vài giây/tháng).

Đồng hồ nữ Longines ElegantL4.310.5.79.7

Automatic|29mm

Giá tham khảo 99.000.000₫

Giá tham khảo:89.100.000₫

-10%

Đồng hồ nam Longines SpiritL3.802.4.50.6

Automatic COSC|39mm

Giá tham khảo 99.000.000₫

Giá tham khảo:89.100.000₫

-10%

Đồng hồ nam Longines ConquestL3.830.4.57.6

Automatic|41mm

Giá tham khảo 79.200.000₫

Giá tham khảo:71.280.000₫

-10%

Đồng hồ nam Tissot T-ClassicT150.410.33.051.00

Quartz|40mm

Giá tham khảo 14.420.000₫

Giá tham khảo:12.978.000₫

-10%

Đồng hồ nam Tissot T-ClassicT158.407.36.031.00

Automatic|40mm

Giá tham khảo 15.800.000₫

Giá tham khảo:14.220.000₫

-10%

Đồng hồ nam Mido MultifortM049.526.33.021.00

Automatic|40mm - 39.2mm

Giá tham khảo 44.920.000₫

Giá tham khảo:40.428.000₫

-10%

Đồng hồ nam Hamilton VenturaH24645330

Automatic|51mm - 47mm

Giá tham khảoLiên hệ

Đồng hồ nam Longines HeritageL2.937.4.72.2

Automatic COSC|40mm

Giá tham khảo 105.600.000₫

Giá tham khảo:95.040.000₫

-10%

Giải nghĩa:

- "Tuning fork" là công nghệ dùng âm thoa rung (thay cho bánh xe cân bằng truyền thống) để điều khiển kim đồng hồ. 

- “Accutron” = “Accuracy” + “Electronic” → biểu trưng cho sự chính xác vượt trội thời bấy giờ (sai số chỉ vài giây mỗi tháng).

"Sự kiêu ngạo của Thụy Sĩ – coi quartz là "đồ chơi điện tử" – đã gieo mầm cho thời kỳ khủng hoảng".

2. Nguyên nhân: Sự ra đời của đồng hồ quartz và "cú sốc" công nghệ

Cuộc khủng hoảng thạch anh (Quartz Crisis) bùng nổ do ba yếu tố: công nghệ đột phá, sản xuất hàng loạt và thay đổi sở thích người dùng.

• Công nghệ cốt lõi: Tinh thể thạch anh dao động 32.768 Hz khi điện áp, tạo xung điện chính xác (±0,5 giây/ngày so với ±30 giây của cơ). Pin lithium nhỏ gọn thay thế lò xo.
• Mốc son 1969: Seiko ra mắt Astron 35SQ (25/12/1969) - đồng hồ quartz đeo tay đầu tiên với giá 1300 USD (tương đương 11.000 USD ngày nay). Nhật Bản đầu tư R&D từ chương trình vũ trụ (Sharp và Citizen theo sau).

• Thụy Sĩ phản ứng chậm: Năm 1970, CEH (Centre Electronique Horloger) phát triển Beta 21 (dùng trong Omega Electroquartz), nhưng đắt đỏ (100 CHF/chiếc) và thiếu tiếp thị. Rolex thử nghiệm 400 quartz prototype 1986 nhưng không thương mại hóa.

Đến 1974, quartz chiếm 1/3 thị trường, giá giảm từ 1.000 USD xuống 20 USD nhờ chip IC từ Texas Instruments. Người tiêu dùng chọn quartz vì rẻ, chính xác, chống sốc – đặc biệt ở châu Á và Mỹ.

3. Diễn biến khủng hoảng: Chiến tranh thế giới đồng hồ 1970-1983

Từ 1970-1983, thị trường sụp đổ: Thụy Sĩ giảm xuất khẩu từ 2 tỷ CHF (1970) xuống 1,1 tỷ (1983). Nhật Bản chiếm 60% thị phần quartz, với Casio ra LCD 1972 và Orient chuyên diver quartz.

• 1971-1975: Seiko bán 1 triệu quartz/năm; Thụy Sĩ mất 50.000 việc làm.
• 1976-1980: Timex và Citizen thống trị Mỹ; hơn 600 hãng Thụy Sĩ phá sản (như Universal Genève).
• 1981-1983: Suy thoái kinh tế toàn cầu đẩy nhanh khủng hoảng; Đức mất 80% sản lượng tại Schwarzwald (Rừng Đen).

Các thương hiệu lớn sáp nhập: SSIH (Omega, Tissot) và ASUAG (Longines, Rado) hợp nhất thành SMH (1983).

4. Hậu quả: Phá sản, thất nghiệp và sự chuyển dịch toàn cầu

Khủng hoảng xóa sổ hơn 1.000+ thương hiệu, nhưng cũng tái cấu trúc ngành đồng hồ khi đó.

Nguồn: Swatch Group Annual Report 2024; "The Quartz Crisis" by Pierre-Yves Donzé (2020).

• Thụy Sĩ: Rolex sống sót nhờ Oyster, nhưng Omega mất 50% doanh số.
• Nhật: Seiko trở thành ông lớn (doanh thu 10 tỷ USD 2024), Citizen dẫn đầu với Eco-Drive.
• Đức: Junghans chuyển quartz thành công; Glashütte phục hồi vào năm 1990 với Nomos.
• Mỹ: Hamilton bị Swatch mua, Bulova tập trung vào đồng hồ quartz.

5. Sự phục hồi và bài học: Swatch cứu Thụy Sĩ, Quartz định hình tương lai

Năm 1983, Nicolas G. Hayek hợp nhất thành Swatch Group, ra mắt dòng đồng hồ Swatch - đồng hồ quartz giá rẻ (35 CHF), bán được 2.5 triệu chiếc trong chưa đầy 2 năm nhờ thiết kế "pop art" và máy ETA 225.001 (bộ máy chung). Đến 2025, Swatch chiếm 25% thị trường, doanh thu 9,5 tỷ CHF (2024).

• Jean-Claude Biver: Hồi sinh Blancpain 1983 bằng cơ học, khởi xỏa "quay về truyền thống" – Rolex, Patek bùng nổ.
• Nhật Bản: Grand Seiko 9F quartz (1993) kết hợp cơ-quartz, sai số ±10 giây/năm.
• Bài học rút ra: Khủng hoảng đã dạy ngành đồng hồ về sự đổi mới (Smartwatch Huawei chiến 28%, Apple Watch chiếm 21% (tính đến Quý 1-2025) - Smart Watch toàn thị trường là 32 tỷ USD. Thụy Sĩ hiện vẫn dẫn đầu hybrid (quartz + cơ), còn tại châu Á (Trung Quốc) sản xuất 70% quartz giá rẻ.

6. Bài học 2025: Đổi mới liên tục trước "cơn bão" smartwatch và địa chính trị

Năm 2025, bài học cốt lõi từ cuộc khủng hoảng thạch anh - "đổi mới hoặc chết" - vẫn vang vọng mạnh mẽ hơn bao giờ hết, khi thị trường đồng hồ toàn cầu đối mặt với sự thống trị của smartwatch và biến động kinh tế.

Theo Statista, doanh thu smartwatch dự kiến đạt 32,05 tỷ USD năm nay, với Apple Watch duy trì vị thế dẫn đầu hơn 50% thị phần từ 2015, bán 39,8 triệu chiếc năm 2024 – nhưng Huawei bất ngờ vượt lên với 28% thị phần quý 1/2025, nhờ giá cạnh tranh từ Trung Quốc.

Điều này nhắc nhở Thụy Sĩ về sai lầm năm 1970: không thể coi thường công nghệ mới. Swatch Group, di sản từ khủng hoảng, đang đối mặt thách thức với doanh thu nửa đầu năm giảm 7,1% xuống 3,059 tỷ CHF, chủ yếu do thị trường Trung Quốc suy thoái (giảm 20% so với cùng kỳ).

Để ứng phó, các hãng Thụy Sĩ như TAG Heuer và Tissot đẩy mạnh hybrid watches – kết hợp mặt analog cổ điển với tính năng smart (theo dõi sức khỏe, GPS) – dẫn dắt xu hướng 2025 cùng Garmin và Withings.

Nhật Bản, "kẻ thắng" quartz xưa, nay dẫn đầu với Grand Seiko 9F hybrid (sai số ±10 giây/năm), chứng minh rằng sự kết hợp cơ-quartz-smart là chìa khóa sống sót.

Đối với người yêu đồng hồ, bài học là: Đừng chỉ sưu tầm di sản – hãy chọn đồng hồ hybrid như Tissot T-Touch Connect Sport (giá ~15 triệu VND) để cân bằng truyền thống và hiện đại, tránh lặp lại lịch sử phá sản hàng loạt.

7. Kết luận: Di sản của cuộc khủng hoảng thạch anh ngày nay

Cuộc khủng hoảng thạch anh không phải "cơn ác mộng" mà là "chất xúc tác", biến ngành đồng hồ từ độc quyền cơ khí thành đa dạng Quartz - Cơ - Smart.

Ngày nay, ngành đồng hồ Thụy Sĩ đã hồi sinh mạnh mẽ với xuất khẩu 24 tỷ CHF 2023 và Nhật Bản vẫn là nhà sản xuất tiên phong "dẫn đầu" về công nghệ.

Xem thêm

• Hé lộ điều ít ai biết về đồng hồ Thuỵ Sỹ
• Tại sao đồng hồ thạch anh lại chính xác như vậy?